Thành phố Phú Quốc.

Bức tranh đô thị sáng những gam màu…

Có lẽ chưa bao giờ các đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long nhộn nhịp và phồn thịnh như hôm nay. Trước 30/4/1975, đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long nghèo nàn, dân cư, nhà cửa thưa thớt. Ngày đó, nói đến thành phố mọi người đều nghĩ đến Sài Gòn chứ không ai nghĩ đến thành phố tại vùng sông nước miệt vườn Cửu Long. Chỉ có hai địa danh mà từ thời Pháp thuộc đã tập trung xây dựng mang tên thành phố như Cần Thơ - Tây Đô và thành phố Mỹ Tho. Còn các nơi khác chỉ là tên gọi thị xã.

Thế rồi sau 46 năm xây dựng đất nước, đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long đã khác xưa nhiều. Hôm nay, 13 tỉnh, thành vùng Đồng bằng sông Cửu Long đều có tên gọi thành phố. Hiện toàn vùng có 24 đô thị từ loại I - III. Trong đó, 1 đô thị trực thuộc Trung ương là thành phố Cần Thơ; 2 đô thị loại I trực thuộc tỉnh là thành phố Mỹ Tho - Tiền Giang, thành phố Long Xuyên - An Giang; 12 đô thị loại II và 9 đô thị loại III.

Những tỉnh có nhiều thành phố như tỉnh Đồng Tháp đã có 3 thành phố (Cao Lãnh, Sa Đéc, Hồng Ngự), Kiên Giang cũng 3 thành phố (Rạch Giá, Hà Tiên, Phú Quốc). Hậu Giang, trước 30/4/1975, thời chiến tranh chống Mỹ là tỉnh Chương Thiện (tên cha mẹ của Trần Lệ Xuân) được biết đến là Khu trù mật, nơi đóng quân để ngăn chặn cửa ngỏ căn cứ cách mạng U Minh nay đã hình thành 2 thành phố (Vị Thanh, Ngã Bảy).

Thành phố Hà Tiên tương lai nhiều triển vọng phát triển Khu kinh tế cửa khẩu Quốc tế.

Sau 30/4/1975, nơi cuối trời Tổ quốc là tỉnh Minh Hải với thị xã Cà Mau và thị xã Bạc Liêu. Sau đó, chia tách tỉnh Minh Hải thành hai tỉnh Cà Mau và Bạc Liêu. Bây giờ, Cà Mau đã thay “áo mới” là thành phố Cà Mau đã thấy đẹp hơn nhiều. Thành phố Bạc Liêu được đầu tư xây dựng nhiều hơn, với những công trình văn hóa ấn tượng như: nhà hát 3 nón lá, đàn kìm tại Quảng trường Hùng Vương hay Khu lưu niệm nghệ thuật đờn ca tài Nam bộ và nhạc sĩ Cao Văn Lầu… Cà Mau, Bạc Liêu đã và đang thu hút nhiều nhà đầu tư bất động sản triển khai đầu tư xây dựng các dự án khu đô thị, khu dân cư ngày khang trang hơn.

Bến Tre sau một thời gian dài là thị xã Bến Tre, được biết đến như ốc đảo nhưng khi cầu Rạch Miễu đã được bắc qua sông Tiền nối liền đôi bờ Tiền Giang - Bến Tre, thị xã Bến Tre trở thành phố Bến Tre đã nhiều đổi thay. Bến Tre thành điểm đến của các nhà đầu tư và du khách với danh tiếng “vương quốc dừa Bến Tre”.

Đồng Tháp trước đây chỉ có thị xã Cao Lãnh, nơi được xem là “khuất nẻo” vì đường xá giao thông không thông thương. Nay khi cầu Cao Lãnh và cầu Vàm Cống đã được bắc, Đồng Tháp đã kết nối liên vùng và trở thành một những tỉnh có nhiều thành phố nhất vùng Đồng bằng Sông Cửu Long. Đó là thành phố Cao Lãnh, Sa Đéc, Hồng Ngự. Các đô thị của tỉnh Đồng Tháp đang phát triển nhộn nhịp.

Ấn tượng là sự đổi thay của thành phố Cần Thơ. Từ lâu, thành phố Cần Thơ được xem là thủ phủ miền Tây nhưng có lẽ từ khi sau ngảy 30/4/1975 và đặc biệt là từ khi Cần Thơ trở thành thành phố trực thuộc Trung ương (ngày 26/11/2003) tốc độ phát triển đô thị ngày khởi sắc hơn. Cơ sở hạ tầng được đầu tư nhiều hơn, nhiều khu đô thị được đầu tư khang trang. Sau 15 năm trực thuộc Trung ương, GDP thành phố Cần Thơ tăng trưởng 8,81 lần. Thành phố Cần Thơ nhộn nhịp, sầm uất, trở thành trung tâm tài chính, thương mại dịch vụ bán lẻ thứ ba của cả nước.

Diện mạo mới thành phố Cần Thơ đã nhiều thay đổi làm cho những người sinh sống tại Cần Thơ đã ngỡ ngàng với thay đổi của thành phố. KTS. Hồng Trương - Việt Kiều Mỹ đã từng sinh sống tại Cần Thơ và sang Mỹ học kiến trúc trước 30/4/1975, sau hơn 40 năm sống nước ngoài về thăm lại quê nhà Cần Thơ thấy tòa nhà 6 tầng xinh đẹp tại Khu đô thị Nam Cần Thơ, hỏi chúng tôi: “Building đó của ai vậy?Của nhà nước hay tư nhân?” Tôi trả lời đó là nhà của tư nhân. Ông Hồng Trương ngỡ ngàng nói: “Bây giờ, Cần Thơ phát triển quá. Người dân có tiền xây nhà cao cửa rộng…”.

Ông Trần Việt Trường - Chủ tịch UBND thành phố Cần Thơ, cho biết: “ Thành phố Cần Thơ được mệnh danh là Tây Đô - thủ phủ miền Tây, là 1 trong 5 thành phố lớn trực thuộc Trung ương, có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng, là thành phố trung tâm vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Những năm qua, Cần Thơ là điểm sáng đầy tiềm năng và phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó kinh tế tăng trưởng ở mức khá, tăng bình quân 7,53%/năm, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng dịch vụ và công nghiệp là chủ đạo, các ngành, lĩnh vực đều có bước phát triển, chất lượng ngày càng được nâng lên. Các lĩnh vực văn hóa - xã hội từng bước được cải thiện và nâng cao…”.

Trong tương lai, thành phố Cần Thơ sẽ phát triển mạnh mẽ hơn. Nghị quyết số 59-NQ/TW ngày 5-8-2020 của Bộ Chính trị “Về xây dựng và phát triển thành phố Cần Thơ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” đã xác định mục tiêu đến năm 2030: “Cần Thơ là thành phố sinh thái, văn minh, hiện đại mang đậm bản sắc văn hóa sông nước vùng Đồng bằng sông Cửu Long; là trung tâm của vùng về dịch vụ thương mại, du lịch, logistics, công nghiệp chế biến, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, giáo dục và đào tạo, y tế chuyên sâu, khoa học công nghệ, văn hóa, thể thao; là đô thị hạt nhân vùng Đồng bằng sông Cửu Long; đời sống vật chất và tinh thần của người dân đạt mức cao…”

Phát triển chuỗi đô thị làm động lực phát triển kinh tế vùng

Cần Thơ - Đô thị miền sông nước đã nhiều đổi thay đang hướng đến thành phố hạt nhân vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Tại Hội thảo “Định hướng phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long thời kỳ 2021 - 2020, tầm nhìn đến năm 2050” được Bộ Kế hoạch Đầu tư tổ chức tại Cần Thơ vào tháng 12/2020, nhiều đại biểu đã quan tâm đến việc hình thành chuỗi đô thị để phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Theo các đại biểu thì tốc độ thị hóa vùng Đồng bằng sông Cửu Long được tăng tốc, cải thiện hơn nhưng so với nhu cầu vẫn còn chậm.

Các tỉnh có tỷ lệ đô thị hóa cao nhất và có xu hướng tiếp tục gia tăng chủ yếu nằm trong vùng Nam sông Hậu: thành phố Cần Thơ (67%), các tỉnh An Giang, Hậu Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu, Sóc Trăng có tỷ lệ đô thị hóa năm 2014 tương đương hoặc gần với tỷ lệ chung của cả nước (tỷ lệ đô thị hóa của An Giang khoảng 30%, Kiên Giang 27%, Bạc Liêu 26%, Sóc Trăng 32%, Cà Mau 23%). Các tỉnh có tỷ lệ đô thị hóa thấp thuộc khu vực Bắc sông Hậu, thấp nhất là Bến Tre (10%), Đồng Tháp, Long An (18%), Vĩnh Long (17%), Trà Vinh 17%, Tiền Giang 15%.

Các chuyên gia cho rằng kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để có thể cạnh tranh trên trường quốc tế, từng đô thị nhỏ rất có ít cơ hội mà phải là những vùng đại đô thị có quy mô dân số hàng chục triệu dân. Xét về góc độ phát triển đô thị, toàn bộ vùng Đồng bằng sông Cửu Long cũng không đủ lực để tạo thành một vùng như vậy; do đó, cần nhìn nhận đúng thực tế về việc không thể tách rời vùng Đồng bằng sông Cửu Long với Thành phố Hồ Chí Minh và vùng Đông Nam bộ.

Quan điểm mới về định hướng phát triển đô thị của vùng Đồng bằng sông Cửu Long đó là phát triển chuỗi đô thị hiện hữu dọc theo sông Tiền, sông Hậu thành vùng đô thị hóa - công nghiệp hóa tập trung, trong đó thành phố Cần Thơ vẫn giữ vị trí và vai trò trung tâm vùng. Vùng đô thị này liên kết phát triển chặt chẽ Thành phố Hồ Chí Minh và vùng Đông Nam bộ ở phía Đông và kết nối quốc tế với Campuchia về phía Tây.

Theo Ths.KTS Nguyễn Thanh Hải - Viện trưởng Viện Quy hoạch Xây dựng miền Nam: Phát triển vùng công nghiệp gắn với phát triển đô thị. Phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long trở thành một hệ thống kinh tế xuất khẩu mạnh mẽ (chế biến các sản phẩm nông nghiệp, thủy sản, lâm nghiệp địa phương). Kiến tạo các trung tâm phát triển kinh tế - xã hội trên cơ sở tập trung khai thác các tiềm năng đất đai màu mỡ của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, một nền nông nghiệp và thủy sản phát triển cao vận hành nhịp nhàng với các trung tâm đô thị và chế biến cho mỗi tiểu vùng sinh thái đô thị (gồm Hồng Ngự, Hà Tiên, Rạch Giá, Cần Thơ, Bạc Liêu và Cà Mau), kết hợp các đô thị trung tâm tỉnh lỵ khác của vùng (gồm Tân An, Cao Lãnh, Long Xuyên, Mỹ Tho, Vĩnh Long, Bến Tre, Trà Vinh, Vị Thanh và Sóc Trăng).

Phát triển hệ thống đô thị từ tập trung đa cực sang mô hình phân tán theo các tiểu vùng sinh thái nông nghiệp, gắn với quá trình công nghiệp hóa và thương mại hóa nông nghiệp. Cần Thơ là đô thị loại I trực thuộc Trung ương, dân số nội thành 1,3 triệu người và dân số chung khoảng 1,6 triệu người, có vai trò là trung tâm dịch vụ thương mại, y tế, nghiên cứu, đào tạo, văn hóa, du lịch, công nghiệp chế biến của toàn vùng và tiểu vùng dọc sông Tiền, sông Hậu.

Các đô thị loại I có vai trò cấp vùng bao gồm 6 thành phố tỉnh lỵ: Mỹ Tho (tỉnh Tiền Giang), Long Xuyên (tỉnh An Giang), Rạch Giá (tỉnh Kiên Giang), Cà Mau (tỉnh Cà Mau) và Tân An (tỉnh Long An), có dân số nội thảnh 180 - 300 ngàn người.

Các đô thị được đề xuất đóng vai trò trung tâm tiểu vùng sinh thái nông nghiệp, gồm: thành phố Cần Thơ (tiểu vùng dọc sông Tiền sông Hậu), thành phố Rạch Giá (tiểu vùng Tây sông Hậu), thành phố Cà Mau (tiểu vùng bán đảo Cà Mau), thành phố Bạc Liêu (tiểu vùng ven biển Đông), thành phố Hà Tiên (tiểu vùng tứ giác Long Xuyên, Hồng Ngự (tiểu vùng Đồng Tháp Mười). Tại các đô thị này, vai trò vung tâm tiểu vùng sinh thái nông nghiệp được thúc đẩy bằng các trung tâm chuyên ngành về nghiên cứu ứng dụng, giúp kiến tạo và đổi mới sản phẩm nông nghiệp và bảo tồn hệ thống sinh thái đặc trưng của các tiểu vùng sinh thái nông nghiệp. Bên cạnh đó, các đô thị này cũng là trung tâm du lịch tiểu vùng.

Tương lai, vùng Đồng bằng sông Cửu Long có chuỗi đô thị tập trung theo dọc sông Hậu từ Châu Đốc tới Cần Thơ, dọc theo sông Tiến từ cửa khẩu An Giang tới Bến Tre rổi rẽ ngang về phía Thành phố Hồ Chí Minh, tạo thành một chuỗi đô thị hình trăng lưỡi liềm, là một vành đai đô thị vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Trong vành đai này là nơi tập trung hiện hữu sức người, sức của và cũng là những vùng đất tương đối thuận lợi cho phát triển và định cư lâu đời. Vì thế, việc đầu tư phát triển đô thị, công nghiệp, hạ tầng lớn như cao tốc cần ưu tiên đầu tư trong vành đai này mới đạt được hiệu quả. Nếu dàn trải ra những vùng mật độ thấp một cách khiên cưỡng thì hiệu quả lại không cao.