Tuy nhiên, dự thảo Thông tư hướng dẫn giao dịch cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, trái phiếu doanh nghiệp, chứng quyền có bảo đảm mà Bộ Tài chính vừa công bố còn có nhiều điểm mới khác cần biết, để bắt kịp cuộc chơi dự báo sẽ thú vị và khốc liệt hơn trên sàn

Trong chia sẻ với cộng đồng trên 5.000 nhà đầu tư mới đây, ông Nguyễn Văn Tĩnh, nhà đầu tư lâu năm tại Công ty Chứng khoán VPS đánh giá, khi có thêm công cụ bán khống và giao dịch T+0, TTCK Việt Nam sẽ sôi động hơn rất nhiều. Nhà đầu tư sẽ bớt lỗ nếu ngay trong phiên được quyền bán cổ phiếu vừa mua.

Với quy định hiện hành, chu kỳ thanh toán T+2, nhưng thực chất sau 3 ngày từ lúc đặt lệnh mua, nhà đầu tư mới được đặt lệnh bán, nếu mua nhầm mã yếu, nhà đầu tư có nguy cơ mất 21% giá trị khoản đầu tư.

Ở mức lỗ trên 20%, thường thì nhà đầu tư sẽ “xót của”, khó ai mạnh dạn cắt lỗ nên dẫn đến tình trạng dở dang, giữ hàng cũng dở, mà bán đi thì mất.

Đây là điểm hạn chế lớn nhất của cơ chế giao dịch chứng khoán hiện nay và rất cần phải xử lý sớm để giúp nhà đầu tư giảm rủi ro trong giao dịch.

Với câu chuyện bán khống, nhà đầu tư trên cho rằng, nếu Việt Nam có thêm công cụ này sẽ tạo cơ hội kiếm lời trên thị trường giá xuống.

Giả sử, cổ phiếu XYZ đang trong đà giảm, những người dự báo giá còn giảm sâu nữa có thể vay mã này để bán, sau đó khi giá về vùng thấp hẳn thì mua trả hàng và thu lợi.

Cơ hội kiếm lợi 2 chiều (trên thị trường giá lên và giá xuống) sẽ giúp đồng tiền của nhà đầu tư linh hoạt gấp đôi hiện nay.

Tuy nhiên, câu chuyện George Soros từng sử dụng nghiệp vụ bán khống để tạo nên “ngày thứ Tư đen tối”, đánh sập thị trường tài chính Anh năm 1992 cho thấy một bức tranh khác: bán khống sẽ khiến TTCK bước vào một cuộc chơi khắc nghiệt.

Với nhà đầu tư đại chúng, kiếm lãi trên thị trường lên đã khó, kiếm lãi khi giao dịch mở cả 2 đầu còn khó hơn.

Điểm tích cực của nghiệp vụ bán khống là các cổ phiếu "rởm" sẽ dễ bị lộ diện và điều này tạo áp lực gián tiếp khiến các doanh nghiệp yếu kém về nội lực phải tự sợ hãi việc lên sàn. Đây cũng là một công cụ trên TTCK quốc tế và Việt Nam, sau 20 năm phát triển TTCK, cần phải mở dần không gian này, nhưng mức độ mở ra sao, nhà đầu tư nên thâm nhập như thế nào, vẫn còn là câu hỏi mở.

Trong góc nhìn về dự thảo mới, ông Lê Minh Tâm, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Yuanta Việt Nam cho rằng, việc cho phép bán khống sẽ làm cho thị trường cân bằng hơn, thanh khoản nhiều hơn, nhưng ban hành văn bản pháp lý phải theo một tiến trình (từ Luật đến nghị định rồi mới đến thông tư), nên sớm nhất cũng phải năm 2021 mới có thể đủ điều kiện pháp lý để triển khai.

Bộ Tài chính công khai dự thảo thông tư để lấy ý kiến góp ý từ công chúng. Điều đáng nói là, dự thảo thông tư đề cập đến một số pháp nhân mới như Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam và công ty con (trong khi chưa thành lập) hay Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán (Trung tâm Lưu ký chứng khoán sẽ chuyển sang mô hình tổng công ty sau khi Luật Chứng khoán có hiệu lực)… cho thấy, để thi hành được các giải pháp mới, các tổ chức có tên trong thông tư phải ra đời.

Có lẽ, vì hiểu diễn tiến chính sách, nên một CEO ngành chứng khoán chia sẻ, ông mừng khi các điểm mới trong dự thảo đã cập nhật, gỡ khó cho nhiều kiến nghị từ nhiều năm nay, nhưng đừng kỳ vọng thị trường sẽ lên vì tin này. Thời gian chờ đợi còn dài và còn nhiều điểm phải xử lý mới triển khai được các giải pháp mới.

Chứng khoán sẽ được làm tài sản đảm bảo khi ký quỹ

Bên cạnh quy định về giao dịch trong ngày và bán khống, một trong những điểm đáng chú ý của dự thảo thông tư mới là mở ra không gian cho phép dùng chứng khoán làm tài sản đảm bảo ký quỹ để vay tiền đầu tư chứng khoán. Điểm 10, Điều 2 quy định: “Giao dịch ký quỹ là giao dịch mua chứng khoán có sử dụng tiền vay của công ty chứng khoán, trong đó, chứng khoán vừa mua và các chứng khoán khác được phép ký quỹ của nhà đầu tư được sử dụng làm tài sản đảm bảo cho khoản vay trên”.

Theo đó, nhà đầu tư phải đảm bảo tỷ lệ ký quỹ ban đầu, tỷ lệ ký quỹ duy trì theo hợp đồng đã ký với công ty chứng khoán. Khi tỷ lệ ký quỹ trên tài khoản giao dịch ký quỹ giảm xuống thấp hơn tỷ lệ ký quỹ duy trì, công ty chứng khoán phải phát hành lệnh gọi ký quỹ bổ sung. Theo dự thảo, chứng khoán không được phép giao dịch ký quỹ không được tính vào tài sản đảm bảo khi xác định tỷ lệ ký quỹ ban đầu và tỷ lệ ký quỹ duy trì cho giao dịch ký quỹ.

Trường hợp nhà đầu tư không thực hiện, công ty chứng khoán có quyền bán chứng khoán thế chấp, nhưng trước khi bán, công ty chứng khoán phải thực hiện công bố thông tin theo quy định và thông báo cho nhà đầu tư sao kê kết quả giao dịch bán chứng khoán thế chấp để thực hiện nghĩa vụ báo cáo sở hữu, công bố thông tin của nhà đầu tư.

Trên thế giới, đại đa số các thị trường phát triển và một số thị trường mới nổi đã và đang sử dụng đa dạng tài sản đảm bảo gồm tiền mặt, cổ phiếu và các loại trái phiếu… cho giao dịch ký quỹ. Tuy nhiên, tại Việt Nam thì khác. Trên thị trường cổ phiếu, do chưa có tổ chức thanh toán bù trừ chính thức có thể áp dụng những cơ chế quản lý rủi ro thanh toán tiên tiến cũng như các hỗ trợ như giao dịch thấu chi, nên có yêu cầu nhà đầu tư phải có đầy đủ tiền trước khi giao dịch.

Nếu cơ chế tới đây cho phép nhà đầu tư được dùng các chứng khoán đang sở hữu làm tài sản đảm bảo cho khoản vay ký quỹ để mua tiếp cổ phiếu, sẽ tạo động lực thúc đẩy năng lực giao dịch của nhà đầu tư và tạo quyền lực rất lớn cho khối tài sản cổ phiếu, vốn đang nằm im trong tài khoản của nhiều nhà đầu tư lớn. Hiện tại, vốn hóa TTCK Việt Nam (tổng giá trị thị trường cổ phiếu trên sàn) vào khoảng 200 tỷ USD, trong đó, các cổ phiếu đủ điều kiện giao dịch kỹ quỹ chiếm trên 60% giá trị này.

Cổ phiếu UPCoM sẽ được margin và bán khống

Cổ phiếu trên sàn UPCoM có cơ hội được margin (vay ký quỹ) khi dự thảo thông tư giao dịch mới quy định chung rằng, chứng khoán được giao dịch ký quỹ là cổ phiếu, chứng chỉ quỹ niêm yết, đăng ký giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán và đáp ứng các tiêu chí về thời gian niêm yết, thời gian đăng ký giao dịch, về quy mô vốn và kết quả kinh doanh của tổ chức phát hành; về tính thanh khoản và biến động giá nếu có.

Cùng với đó, dự thảo cũng mở không gian cho phép không chỉ cổ phiếu niêm yết, mà cổ phiếu đăng ký giao dịch (trên sàn UPCoM) được phép giao dịch bán khống có bảo đảm nếu đáp ứng các tiêu chuẩn Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hướng dẫn. Như vậy, khi dự thảo thông tư này có hiệu lực, cơ hội cho nhà đầu tư trên sàn UPCoM hay sàn niêm yết được sử dụng đòn bẩy tài chính là như nhau, chỉ cần các cổ phiếu trên từng sàn đáp ứng được tiêu chuẩn của nhà quản lý.

Quy định mới sẽ giải tỏa được kiến nghị của nhiều nhà đầu tư, của Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội trong vài năm gần đây, liên quan đến việc cần mở cửa cho cổ phiếu trên UPCoM được giao dịch ký quỹ, khi trên sàn này có nhiều mã tốt, quy mô lớn, chất lượng tương đương, thậm chí cao hơn nhiều mã cổ phiếu trên sàn niêm yết.

Tài khoản đã mở, không được xóa

Số liệu của Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam cho biết, tính đến nay, số tài khoản được mở trên TTCK Việt Nam là 2.569.261 tài khoản. Con số thống kê tài khoản tăng liên tục từng năm, phần nào phản ánh dòng người tham gia vào TTCK ngày càng tăng lên, nhưng con số thực sự về số tài khoản có giao dịch thường xuyên trên TTCK là bao nhiêu thì chưa có định chuẩn và chưa có tổ chức nào đưa ra.

Thông tin về tổng số tài khoản mở trên TTCK Việt Nam cho thấy, thị trường ngày càng hấp dẫn dòng tiền đầu tư đại chúng, tuy nhiên, nếu nhìn một cách sâu hơn, có thể sẽ có những cảm nhận khác. Thứ nhất, quy định hiện hành cho phép mỗi nhà đầu tư được mở 1 tài khoản tại 1 công ty chứng khoán, nhưng nhà đầu tư có thể mở tài khoản tại rất nhiều công ty chứng khoán. Trên sàn, không thiếu nhà đầu tư có vài tài khoản, thậm chí nhiều hơn nữa số tài khoản cùng mang 1 tên, nhưng cứ định danh 1 mã tài khoản thì sẽ góp 1 đơn vị tài khoản vào con số tổng trên toàn thị trường.

Trong tương lai, thực trạng này cũng sẽ tiếp diễn khi dự thảo thông tư quy định: “Công ty chứng khoán không được sử dụng lại các mã tài khoản giao dịch chứng hoán đã đóng để mở tài khoản giao dịch chứng khoán cho khách hàng”. Như vậy, ngay cả các tài khoản đã đóng, đã dừng giao dịch (nhà đầu tư rời thị trường, thậm chí đã mất), vẫn cứ tồn tại trên hệ thống và có tên trong tổng số tài khoản trong thống kê hàng tháng của nhà quản lý.

Dự thảo thông tư còn nhiều điểm mới, quy định giao dịch tạo lập thị trường với loại giao dịch tự doanh của công ty chứng khoán, giao dịch của doanh nghiệp bảo hiểm không phải là công ty niêm yết, công ty đăng ký giao dịch, giao dịch cổ phiếu quỹ… Hiểu quy định dự thảo để kiến nghị hoàn thiện hoặc phản biện chính sách là điều các thành viên có trách nhiệm đáng góp sức để định hình nền tảng pháp lý mới cho TTCK tới đây.